*Tekst
je
objavljen
u magazinu "Pressing", (Decembar, 2008).
Naziv ovog teksta je zapravo preuzeti podnaslov drame Gorana
Markovića TURNEJA (svojevremeno inscenirane u Ateljeu 212 i
nagrađene Sterijinom nagradom), na osnovu kojeg je nastao i
scenario za njegov jedanaesti dugometražni igrani film. Ovim
dodatno želimo da potcrtamo, s jedne strane, sve prednosti koje
jedan tako kvalitetan dramski tekst ima kao osnovu za filmsko
uobličenje, a s druge, da ukažemo i na neka moguća ograničenja u
odnosu na njegovu filmičnost i stilsku održivost.
Prednosti su naravno u vešto skrojenom zapletu - o grupi glumaca
koji se lakomisleno, u potrazi za brzom zaradom, za vreme rata
na teritoriji bivše Jugoslavije, nađu između tri vatre – srpske,
hrvatske i muslimanske, u ekonomično i precizno izgrađenim
likovima i dramskim situacijama koje pružaju brojne mogućnosti
ostvarivanja najrazličitijih kontrapunkta, kao i u konstrukciji
priče bogatoj slojevima i značenjima. |
Reditelj Goran Marković |
TURNEJA, istovremeno govori o besmislu rata, ali je i svojevrsna
posveta umetnosti glume (film je i posvećen Goranovim
roditeljima, našim velikim glumcima Oliveri i Radetu Markoviću),
pa scenarista i reditelj Marković, iako je reč o filmu aktivne
dramaturgije, nastoji da utka i taj pečat, koji ne mora da bude
od značaja za osnovni nivo radnje, ali ima svoju punu simboliku
u konstrukciji čitave priče. Zato se opredelio za ansambl-film,
u kojem više glumaca, a ne tek jedan ili dva, nose film na
svojim plećima; tu su značajni i nesrećni Stanislav (Tihomir
Stanić), od kojeg sve i započinje, kao i njegova devojka,
neafirmisana glumica Jadranka (Jelena Đokić), pa ćudljiva
heroina Sonja (Mira Furlan), nekadašnja zvezda Miško (Dragan
Nikolić), Lale, predstavnik „mlade garde“ (Gordan Kičić), Žaki
(Josif Tatić) koji svoju umetnost od spoljnog sveta brani
„čašicom“, a neka vrsta ravnoteže u odnosu na realni svet im je
vozač Đuro (Slavko Štimac), čije su doskočice u rangu kakvog
„rezonera“ u klasičnoj dramaturgiji. Pojedine epizode su samo
doprinele nadglumljivanju koje Marković efektno orkestrira, pri
čemu treba posebno istaći, malo je reći briljantnog Sergeja
Trifunovića, kao vođe ’Pantera’ ili efektnog Novaka Bilbiju kao
Pukovnika Gavru (čini se, jedino, da nije bio neophodan omaž i
velikom pozorišnom reditelju Dejanu Mijaču u ulozi Predraga, jer
on među svim ovim glumačkim veličinama, bez obzira na svu
harizmatičnost svoje pojave, deluje ipak pomalo zalutalo i
nepotrebno).
Pored odličnog rada sa glumcima, Marković je potvrdio svoje
majstorstvo u postavljanju kadra (u čemu ga je nepogrešivo
sledio veliki snimatelj Rade Vladić), rešavanju pojedinih scena
na logičan i filmski relevantan način, pa je TURNEJU lako
gledati za razliku od dobrog broja domaćih filmova u kojima se,
zbog nedovoljno dobrog poznavanja rediteljskog zanata, zlopate i
gledaoci i autori, i gde samo glumci mogu da budu na
kakvom-takvom dobitku; da ne zaboravimo da pohvalimo i ’muzički
skor’ jednog od naših najznačajnijih filmskih kompozitora Zorana
Simjanovića, koji je bio i ostao muzički zaštitni znak
nekadašnjih ’praških đaka’, pa tako i u najnovijem Markovićevom
filmu, i koji jednostavno ne ume da napiše lošu filmsku muziku.
Markovićev filmski jezik oduvek je bio bogat, a montažna
struktura njegovih filmova umivena i ušminkana, na način koji
zadovoljava sve gledalačke ukuse širom sveta. Svega toga na
planu forme ima i u njegovom najnovijem filmu, ali ovoga puta
kao da je sve to ipak bilo manje od očekivanog, možda i zato što
je reč o ambiciozno zamišljenoj srpsko-bosanskohercegovačkoj
koprodukciji.
Kadar iz filma "Turneja" Gorana
Markovića |
Paradoksalno, samo na prvi pogled deluje to što hendikep
TURNEJE, međutim, nastaje najpre tamo gde počinju njene
prednosti – na planu osnovnog dramskog teksta. Kao da Marković
nije želeo da previše scenaristički „traga“ za dodatnim
mogućnostima priče u filmskom obličju, pa je uglavnom prepisao
najveći deo svoje drame, obogaćujući je ili minimalnim brojem
novih epizoda ili već postojećim koje su zaokružene na nov
način, kao npr. u antologijskoj sceni u minskom polju uz zvuke
„Kukavice“; to, naravno, ne bi morala da bude mana sama po sebi,
ali u ovom slučaju takav autorski pristup nije stimulativno
delovalo na filmičnost TURNEJE, jer je delovao rutinerski i
sračunato, a povremeno i teatralno; s obzirom na to da se od
Gorana Markovića uvek očekivalo mnogo više od zanatskog
perfekcionizma, pa i narativne ekonomičnosti svojstvene
rediteljima koji umeju da prave gledljive filmove, ovde to
deluje kao dobro raskadrirana filmska struktura koja bi sa više
opštih planova i sa zaokruženijom atmosferom (gde je
Marković-scenarista trebalo više da pomogne
Markoviću-reditelju), bila mnogo više od, u svetskim standardima
solidnog, a u našim okvirima, tek filma sezone.
I u domenu stila, Marković se koleba kako da pozicionira filmsku
TURNEJU koja ima elemente pre crne komedije i komedije apsurda,
nego tragikomedije, u ikonografiji svojevrsnog „road movie“-ja,
pa i ratnog filma, ali bezobzira na sve prizore, dominira
realističnost drame, pa upravo u tom kolebanju, neke poruke koje
u pozorišnoj stilizaciji mogu da funkcionišu, na filmskom platnu
deluju stereotipno i umetnički jeftino, do nivoa političke
parole. Kao da se u domenu stilizacije Markoviću ponovila
URNEBESNA TRAGEDIJA, kada se opredelio za varijantu normalne,
ravne, a ne iščašenije i znatno hrabrije stilizacije, zbog čega
i domet tog njegovog filma tada nije bio na očekivanom nivou.
TURNEJA je nesumnjivo najbolji srpski film u 2008. godini, sa
respektabilnim međunarodnim filmskim referencama (festival u
Montrealu), ali i sa manama koje je autor Markovićevog renomea
mogao izbeći i zbog kojih se, možda, ovaj film nije našao u
programu nekog još prestižnijeg svetskog filmskog festivala
(onog u Veneciji, na primer).
|